Türk Medeni Kanunu m. 40 hükmü uyarınca, cinsiyetini değiştirmek isteyen trans bireyin bunun için Mahkeme'den dava ikame etmek suretiyle izin alması gerekecektir. Yasada aranan koşulların bulunması halinde, yapılacak yargılama neticesinde Mahkemece cinsiyet değişikliği ameliyatı olunması için izin verilmektedir.

Cinsiyet değiştirme davası, Türk Medeni Kanunu madde 40 hükmüne tabidir. Cinsiyet değiştirme davası nasıl açılır sorusuna verilecek cevap, bu maddenin tetkikinde bulunabilir. Buna göre, iki safhalı bir dava süreci vardır.

Birinci safha, cinsiyet değiştirme ameliyatı için izin davasıdır. Yasa koyucu, cinsiyet değiştirme davasını mahkemeden alınacak izne bağlamıştır. Bunun için gerekli yasal şartları taşımak gerekir. Bu şartlar, talep sahibinin onsekiz yaşını doldurmuş bulunması, evli olmaması, transseksüel yapıda olması, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunlu olduğunun ispatlanmasıdır. Bu durum, cinsiyet değiştirme davası açılması akabinde, mahkemenin talep sahibini hastaneye sevki akabinde, bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmi sağlık kurulu raporuyla ispatlanmaktadır. Mahkemece izin verildikten sonra, gerekli tıbbi ameliyatın gerçekleşmesi akabinde, nüfusta isim ve cinsiyet hanelerinin değiştirilmesi için ikinci safha dava ikame edilmelidir.

Gerek cinsiyet değişikliğine izin davası, gerekse nüfusta cinsiyet ve isim değişikliği davası, kişinin ikamet ettiği mahallin Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılır. (Bkz. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 25/12/2013 gün ve 2013/18-464 E. - 2013/1698 K. sayılı ilamı, Yargıtay 20. Hukuk Dairesi’nin 2016/6168 E. 2016/77863 K. sayılı 19/09/2016 tarihli ilamı, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 1. Hukuk Dairesi’nin 2016/13 E. 2016/24 K. sayılı 07/12/2016 tarihli ilamı.) Cinsiyet değiştirme davası açılması ve takibinde bireylerin profesyonel hukuki yardım almalarında hukuki fayda mevcuttur.

Cinsiyet değişikliğinin tıbbi ve hukuki süreci iç içe ilerlemektedir. Cinsiyet değiştirme süreci ne kadar sürer sorusuna verilecek yanıt, her kişi ve dava için farklı olabilmektedir. Cinsiyet değiştirme davası, Türk Medeni Kanunu madde 40 hükmü çerçevesinde iki safhalı bir davadır. Bunlardan ilki cinsiyet değişikliğine izin davası olup, ikincisi de izin alınması ve gerekli tıbbi operasyonun olması akabinde açılan nüfusta isim ve cinsiyet değiştirme davasıdır. Cinsiyet değişikliğine izin davasında, Mahkeme davacıyı hastaneye sevk etmektedir. Bu süreç, hastane tarafından hormon desteğini de içerdiğinden, konuyla ilgili SGK genelgesi uyarınca 1 yıldan az sürmemektedir. Bu sürecin sonu, gerekli raporun alınıp mahkemeye ibrazı akabinde, mahkemece izin kararı verilmesi ile son bulmaktadır. Bu kararın kesinleşmesi akabinde gerekli ameliyat süreci tamamlanınca, ikinci safha dava olan nüfusta isim ve cinsiyet değişikliği davası açılmaktadır. Süreç her birey için değişmekle birlikte, genellikle ortalama bir ila iki yıl arasında tamamlanmaktadır. Ancak kişinin dava sürecinden önce hormon desteği almış olduğu ve hastane kaydı olduğu hallerde ilk davada belirtilen 1 yıllık hastane süreci daha kısa sürebilmektedir. Tüm bu süreçlerde profesyonel hukuki hizmet alınmasında dava açacak trans bireylerin hukuki yararı mevcuttur.

Cinsiyet Değiştirme Davası, niteliği itibariyle iki safhalı olarak görülen bir nüfus davasıdır. Cinsiyet değiştirme davası kime karşı açılabilir sorusuna verilecek yanıt, Nüfus davasının bir türü olması dolayısıyla kişinin ikamet ettiği yerin Nüfus Müdürlüğü’ne karşı açılır. Çünkü bu dava sonucunda genellikle nüfusta isim ve cinsiyet hanelerinde değişiklik yapılmaktadır. Haliyle, açılacak olan davada, davalı taraf Nüfus Müdürlüğü olarak gösterilmelidir. Nüfus Müdürlüğü’nün davada dilekçe sunma, talepte bulunma, davaya katılma, nihayetinde karara karşı istinaf yoluna başvurma hakları bulunmaktadır ancak genellikle TMK m. 40 hükmü uyarınca yasanın öngördüğü çizgide bir süreç izlendiğinde sürece görece daha pasif olarak katıldıkları da gözlemlenmektedir.

Cinsiyet değiştirme süreci, Türk Medeni Kanunu’nun m. 40 hükmü temelinde takip edilmesi gereken bir süreçtir. Ancak cinsiyet değiştirmek için nereye başvurulur sorusuna verilecek cevap, yasa hükmünde yer almamaktadır. Buna karşın, cinsiyet değiştirme davaları nüfus davaları kategorisinde olduğu için kişinin ikamet ettiği yerin bağlı olduğu Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılır. Bu hususta, Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 25/12/2013 gün ve 2013/18-464 E. - 2013/1698 K. sayılı ilamı, Yargıtay 20. Hukuk Dairesi’nin 2016/6168 E. 2016/77863 K. sayılı 19/09/2016 tarihli ilamı, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 1. Hukuk Dairesi’nin 2016/13 E. 2016/24 K. sayılı 07/12/2016 tarihli ilamı yol gösterici mahiyettedir. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava açıldıktan sonra, ilk safhada cinsiyet değişikliğine izin için gerekli sürecin takibi yapılmakta olup, profesyonel hukuki yardım alınması faydalıdır.

Cinsiyet değişikliği süreci, hukuk sistemimizde Mahkeme denetimine tabi tutulmaktadır. Cinsiyet değiştirme ameliyatı için Mahkeme izni gerekmektedir. Cinsiyet değiştirme ameliyatı kaç yaşında olunabilir sorusuna verilecek yanıt, Türk Medeni Kanunu m. 40 hükmünün tetkiki ile mümkündür. Burada cinsiyet değiştirme ameliyatı için başvuru koşulları, talep sahibinin onsekiz yaşını doldurmuş bulunması ve evli olmaması; ayrıca transseksüel yapıda olup, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunu ve bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmi sağlık kurulu raporuyla belgelemesi şeklinde ifade edilmiştir. Buna göre, en az onsekiz yaşında olmak gereklidir. Ancak daha ileri yaşlar için bir üst sınır yoktur. Nitekim birçok trans birey, toplum baskıları nedeniyle de ileri yaşlarında dava süreçlerini başlatabilmektedir.