Gözaltı Sürecine Müdahale Ve Süreç Takibi
Gözaltı süreci, kişi özgürlüğü ve savunma hakkı bakımından kritik öneme sahip olup, ceza avukatının sürece erken ve etkin müdahalesi; hak ihlallerinin önlenmesi, delil meşruiyetinin sağlanması ve adil yargılanma ilkesinin korunması açısından temel bir hukuki güvencedir.
Gözaltı süreci, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) kapsamında düzenlenmiş olup, yakalama sonrasında başlayan bu aşama, kişi özgürlüğü ve güvenliğinin korunması bakımından ceza muhakemesinin en kritik safhalarından birini oluşturur. Kolluk tarafından gerçekleştirilen yakalama işlemiyle başlayan bu süreçte, şüphelinin anayasal ve yasal güvencelerinin ihlal edilmemesi amacıyla hızlı ve etkin müdahale zorunluluğu doğar. Bu müdahale, yalnızca şekli usul güvenceleriyle sınırlı kalmamakta; aynı zamanda maddi ceza muhakemesi haklarının da korunmasına yöneliktir. Bu çerçevede ceza avukatı, gözaltı sürecinin her aşamasında aktif rol üstlenerek sürecin hukuka uygun yürütülmesini sağlar.
Gözaltı süreci, yakalama işleminden itibaren başlamakta ve en geç yirmi dört saat içinde şüphelinin Cumhuriyet savcılığına sevkiyle sonuçlanmalıdır. Ancak bu süre, toplu suçlarda kırk sekiz saate kadar uzatılabilir. Şüphelinin gözaltında tutulduğu süre zarfında savunma hakkının etkin bir şekilde kullanılabilmesi için ceza avukatı tarafından zamanında müdahalede bulunulması, hukuki sürecin sağlıklı işlemesi bakımından elzemdir. Bu sürelerin aşılması veya keyfi uygulamalar, Anayasa'nın 19. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 5. maddesi kapsamında kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlali anlamına gelebilecektir.
Gözaltına alınan kişinin, gözaltı süresince kötü muameleye veya insan onuruna aykırı koşullara maruz kalmaması için düzenli sağlık kontrollerinden geçirilmesi ve bu kontrollerin tarafsız hekimler nezdinde gerçekleştirilmesi gerekir. Ceza avukatının bu kontrollerin yapılıp yapılmadığını, yapılan kontrollerin içeriğini ve sağlık raporlarının içeriğini denetleme hakkı vardır. Bu denetim, işkence ve kötü muamele iddialarının önlenmesi açısından büyük önem taşır.
Gözaltı süresince şüphelinin müdafii ile görüşme hakkı da mutlak bir güvencedir. CMK m. 154’e göre şüpheli veya sanığın avukatıyla görüşme hakkına müdahale edilemez. Ancak bazı suç tiplerinde (örneğin Terörle Mücadele Kanunu kapsamında yer alan suçlar) bu hak, belirli şartlar altında sınırlanabilir. Bu sınırlamalar dahi hukuka uygunluk denetimine tabi olup, ceza avukatı tarafından itiraza konu edilebilir. Gözaltındaki kişiye müdafi ile görüşme hakkı tanınmaması, savunma hakkının ihlali niteliğinde olup, sonrasında elde edilecek delillerin hukuka aykırı sayılmasına neden olabilir.
Gözaltı tutanağı ve diğer belgeler, sürecin yasal olup olmadığının tespiti açısından önemlidir. Tutanağın içeriğinde yer alan yakalama saati, gözaltı başlangıç zamanı, gözaltı gerekçesi, şüphelinin beyanları ve kolluk işlemleri ayrıntılı şekilde değerlendirilmelidir. Ceza avukatı, bu belgeleri inceleyerek olası hak ihlallerini tespit edebilir ve bunlara karşı ilgili merciilere (örneğin Cumhuriyet savcılığı veya sulh ceza hâkimliği) başvuruda bulunabilir.
Gözaltı süresinin uzatılmasına yönelik talepler, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 91. maddesi uyarınca savcılık kararıyla yapılabilmektedir. Ancak bu uzatma, her somut olayda değerlendirilmek zorundadır. Keyfi uzatmaların önüne geçmek ve bu kararların gerekçesiz olarak verilmesini engellemek için ceza avukatı tarafından sulh ceza hâkimliğine itiraz yoluna başvurulabilir. Bu süreçte yapılan başvurular, hem bireysel hakların korunmasına hizmet eder hem de kolluk uygulamalarının hukuka uygunluk denetimini sağlar.
Ceza avukatının gözaltı sürecine müdahalesi, yalnızca hak ihlallerinin tespitiyle sınırlı olmayıp, aynı zamanda şüphelinin psikolojik desteğe erişimi, yakınlarının bilgilendirilmesi ve gerekirse alternatif koruma önlemlerinin talep edilmesi gibi insani yönleri de kapsamaktadır. Bu yönüyle ceza avukatı, sadece hukuki değil aynı zamanda sosyal bir rol de üstlenmektedir. Gözaltındaki kişinin hakları konusunda bilinçlendirilmesi ve susma hakkı, beyan verme usulü gibi konularda yönlendirilmesi de avukatın sorumluluğundadır.
Gözaltı sürecinde yapılan her işlem, ileride ceza davasında delil olarak değerlendirilebileceğinden, bu işlemlerin hukuka uygun yürütülmesi büyük önem taşır. Hukuka aykırı şekilde elde edilen delillerin, CMK m. 206 ve 217 uyarınca hükme esas alınamayacağı kabul edilmektedir. Bu nedenle ceza avukatının erken aşamada müdahalesi, yalnızca şüpheli haklarının korunması açısından değil, aynı zamanda delil rejiminin sağlıklı işleyişi açısından da önem arz eder.
Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatları, gözaltı sürecinde yaşanan hak ihlallerinin ciddi sonuçlar doğurabileceğini ortaya koymaktadır. Özellikle gözaltı süresinin makul olmayan şekilde uzatılması, avukata erişimin engellenmesi veya kötü muamele iddialarının araştırılmaması, ağır hak ihlalleri olarak değerlendirilmekte ve tazminat sorumluluğu doğurmaktadır. Bu bağlamda ceza avukatı, yalnızca ulusal hukuk çerçevesinde değil, uluslararası hukuk düzleminde de etkin bir savunma aracıdır.
Gözaltı sürecinin hukuka uygun yürütülmesini sağlamak, şüphelinin temel hak ve özgürlüklerini korumak ve delillerin meşruiyetini denetlemek bakımından ceza avukatından hukuki yardım alınması zorunlu denilebilecek kadar önemlidir. Gözaltı uygulamalarının taşıdığı hukuki riskler, yalnızca bireyin özgürlüğünü değil, ceza yargılamasının adil yürümesini de doğrudan etkiler. Bu sebeple, gözaltı sürecine zamanında ve nitelikli bir müdahalede bulunacak bir ceza avukatı ile çalışmak, hukuki güvenliğin sağlanması ve adil yargılanma hakkının korunması açısından vazgeçilmezdir.