CİNSİYET DEĞİŞİKLİĞİNE İZİN DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
Türk Medeni Kanunu m. 40 temelinde açılacak olan cinsiyet değişikliğine izin davasında, görevli ve yetkili mahkeme konusunda sıklıkla sorun yaşanmaktadır. Bu konunun tespiti için doktrin ve güncel Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemesi kararlarının tetkiki zaruridir.
Doktrinde, cinsiyet değişikliğine izin verilmede görevli ve yetkili mahkeme olarak, davacının ikamet mahallinin Asliye Hukuk Mahkemesi gösterilmiştir.
“Tüm nüfus davalarında olduğu gibi, cinsiyet değişikliğine izin verilmesi istekleri Asliye Hukuk Mahkemelerinde incelenip karara bağlanacaktır. Her ne kadar yasa koyucu görevli mahkemeyi açıklamamışsa da, genel kurallar ve uygulama göz önünde tutulduğunda görevli mahkemenin Asliye Hukuk Mahkemesi olduğu görülür. Cinsiyet değişikliğine izin verecek yetkili mahkeme, bulunulan yer mahkemesi olduğu gibi, yerleşim yeri mahkemesi olacaktır.” (Hasan Özkan, Kifayet İştip Ataç, Yeni 5940 sayılı Nüfus Hizmetleri Yasasına Göre Düzenlenen Açıklamalı-İçtihatlı Nüfus Davaları ve Nüfus İşlemleri, Ankara: Seçkin Yay., 2009, s.168)
Cinsiyet değişikliğine izin davasının hangi mahkemede görüleceğine dair güncel Yargıtay kararlarında da Asliye Hukuk Mahkemesi olarak gösterilmiştir:
“Cinsiyet değişikliğine izin istemi, 6100 sayılı HMK'nın 382/2-a-2 maddesinde çekişmesiz yargı işi olarak düzenlenmiştir. HMK'nın 383. maddesine göre, çekişmesiz yargı işinde görevli mahkeme, aksine bir düzenleme olmadığı sürece sulh hukuk mahkemesidir.
“5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36. maddesinin 1/a bendinde, nüfus kayıtlarına ilişkin düzeltme davalarının düzeltmeyi isteyen şahısların yerleşim yeri adresinin bulunduğu yerdeki görevli asliye hukuk mahkemesinde açılacağı hükme bağlanmıştır.
“Davacının talebinin çekişmesiz yargı kapsamında olmadığı, adı geçen Kanun maddeleri uyarınca asliye hukuk mahkemesinde görüleceği Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 25/12/2013 gün ve 2013/18-464 E. - 2013/1698 K. sayılı ilâmıyla da benimsenmiş olup bu nedenle, 5490 sayılı Kanunun 36/1-a-b maddesi kapsamında olan uyuşmazlığın ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNDE GÖRÜLÜP SONUÇLANDIRILMASI GEREKMEKTEDİR.
“SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle; 6100 sayılı HMK’nın 21 ve 22. maddeleri gereğince ...2. Asliye Hukuk Mahkemesinin YARGI YERİ OLARAK BELİRLENMESİNE 19/09/2016 gününde oy birliğiyle karar verildi.” (Yargıtay 20. Hukuk Dairesi’nin 2016/6168 E. 2016/77863 K. sayılı 19/09/2016 tarihli kararı.)
İstinaf Mahkemelerinin güncel kararlarının da Yargıtay kararlarıyla uyumlu olduğu görülmektedir. Buna misal, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi kararlarında da, cinsiyet değişikliğine izin davalarında görevli mahkemenin Asliye Hukuk Mahkemesi olduğuna hükmedilmiştir:
“Somut uyuşmazlıkta davacı, TMK'nın 40. maddesi kapsamında cinsiyet değişikliğine izin verilmesi talebinde bulunduğuna göre, cinsiyet değişikliği ameliyatına izin verilmesi isteğinin de bu kapsamda değerlendirilmesi gerektiği açıktır.
“Cinsiyet değişikliğine izin verilmesi isteği 6100 sayılı HMK'nun 382/2.maddesi kapsamında çekişmesiz yargı işlerinden sayılmaktadır. Aynı kanunun 383. maddesi uyarınca çekişmesiz yargı işlerinde görevli mahkeme aksine bir düzenleme bulunmadığı sürece Sulh Hukuk Mahkemesidir.
“5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36. maddesinin 1/a bendinde nüfus kayıtlarına ilişkin düzeltme davalarının düzeltmeyi isteyen şahısların yerleşim yeri adresinin bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesinde açılacağı hükme bağlanmıştır. Bu durumda, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36. maddesi özel düzenleme niteliğinde olduğundan İŞBU DAVANIN ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNDE GÖRÜLECEĞİ AÇIKTIR.” (İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 1. Hukuk Dairesi’nin 2016/13 E. 2016/24 K. sayılı 07/12/2016 tarihli ilamı)
Gerek doktrin yaklaşımından, gerekse güncel Yargıtay ve İstinaf Mahkemeleri kararlarından, TMK m. 40 temelinde açılan cinsiyet değişikliğine izin davalarında görevli ve yetkili mahkemenin davacının ikamet mahallinin Asliye Hukuk Mahkemeleri olduğu görüş ve kanaatine varılmıştır.